Blog: 'Vroegchristelijke preek eigenlijk heel eigentijds'

Vroegchristelijke preek eigenlijk heel eigentijds

Elke jaar in de derde week van november organiseren we in Apeldoorn een Week van de Vroege Kerk. Dit houdt in dat we vijf dagen lang aandacht geven aan het thema ‘Vroege Kerk’ en dat iedereen hierbij welkom is. Wat is de achterliggende gedachte van de Week van de Vroege Kerk?.

Groot gebied
De Vroege Kerk wordt tegenwoordig gewaardeerd als de eerste fase van de Kerk van Christus en is als zodanig van groot belang. Waar we echter vaak niet zo direct aan denken, is dat het hier gaat over maar liefst vijf eeuwen ontwikkeling van het geloof en van de Kerk, een ontwikkeling die is neergelegd in een overweldigende hoeveelheid vroegchristelijke literatuur. Hoe moeten we dit geweldige gebied ontsluiten voor een geïnteresseerde gelovige van nu?

Stichting
De Stichting Bijbeluitleg Vroege Kerk stelde zich de vraag die ik zojuist formuleerde en heeft in de achterliggende jaren veel boeken uitgegeven om lezers te informeren over de kernwaarden van de Vroege Kerk: ‘Christus volgen’, ‘met Christus verbonden’, ‘door Christus aangesproken’. Maar ook de TUA staat voor dezelfde opdracht: de Vroege Kerk dichtbij brengen en de kernwaarden helder uitleggen aan de studenten en iedereen die geïnteresseerd is. Hoe doe je dat nu precies?

Vijfjarig project
Als bijzonder hoogleraar houd ik me bezig met een vijfjarig project: ‘Psalmen, hymnen en oden in het Vroege Christendom’. Dit project is op zich heel breed, maar voor studenten en (andere) gelovigen ook heel verrijkend. In de week van de Vroege Kerk is daarom tijdens een minisymposium een nieuw boek gepresenteerd, een studie van 100 pagina’s over de vroegchristelijke uitleg van Filippenzen 2: 6-11. Daarnaast stond de vroegchristelijke uitleg van Psalm 23 centraal.

Zingende catechumenen
Waarom eigenlijk? Tijdens mijn onderzoek had ik ontdekt dat Psalm 42 en Psalm 23 een bijzondere functie hadden bij het Paasfeest: deze beide psalmen werden gezongen door de catechumenen wanneer ze gedoopt waren en in witte klederen gekleed weer terugkwamen in de kerk. Dit stimuleerde tot nader onderzoek: had Psalm 42 ook een bijzondere functie in de kerk? Werd deze psalm ook uitgelegd met een directe verbinding naar doop en avondmaal? Vorig jaar stond deze Psalm 42 daarom centraal in de Week van de Vroege Kerk 2021 en heb ik de exegese van Johannes Chrysostomus belicht. Chrysostomus belicht heel mooi de relatie tussen de gelovige en Christus in deze Psalm. Die relatie zien we ook terug in de baptisteria. Daar zijn de gelovigen als herten afgebeeld, die smachten naar de ook in deze baptisteria afgebeelde waterstromen. Deze waterstromen verwijzen naar Christus, die het levende water is. De mozaïeken verwijzen ook allemaal naar de geschiedenis van de Samaritaanse vrouw, waar Christus persoonlijk aan de Samaritaanse vrouw uitlegt dat Hijzelf het levende water is en dat degene die van dit water drinkt nimmermeer zal dorsten. De preek van Johannes Chrysostomus over Psalm 42 is heel bijzonder. Tot in de kleinste details is deze preek gericht op relatie. Eigenlijk dus ook heel eigentijds.

Psalm 23
Dit jaar was er in de Week van de Vroege Kerk ruimte om dieper in te gaan op Psalm 23, met verrassende resultaten. Was het bij Psalm 42 niet mogelijk om in de exegese een link te zien naar de liturgische praktijk van doop en avondmaal, bij Psalm 23 was dit wel en ook heel duidelijk het geval. Zowel Cassiodorus, Augustinus als Ambrosius verbinden Psalm 23 in hun exegese aan doop en avondmaal. Wat bij Augustinus opvalt, is dat hij naast Psalm 23 ook de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan belicht en deze beide tot een nieuw geheel samensmeedt. De beroofde man is een beeld van de gevallen zondaar, die niet kan opstaan. De Samaritaan is een beeld van Christus die de gevallen man weer opricht, op zijn lastdier plaatst en hem in alle opzichten verbindt en verzorgt en niet in de steek laat.

Prof. dr. M.A. van Willigen, bijzonder hoogleraar Bijbeluitleg Vroege Kerk