3 februari 2025
Herkenning en verbondenheid bij gastcolleges over de Vroege Kerk
Tijdens de Graduate Week die de TUA in juni 2024 organiseerde voor (aanstaande) promovendi, ontmoette ik Artis Celmiņš uit Riga (Letland), werkzaam aan het Baltic Reformed Theological Seminary. We raakten aan de praat en kwamen op het onderwerp ‘gastcolleges’. Er bleek op hun seminarie belangstelling te zijn voor colleges over de geschiedenis van de Vroege Kerk. Niet lang daarna ontving ik een uitnodiging om deze colleges te komen verzorgen.
Het reguliere kerkgeschiedenisprogramma van de TUA zette ik om naar een Engelstalig programma. Deze plannen werden in Riga goed ontvangen en het lukte om twee weken in te plannen waarin ik de colleges bij hen zou kunnen geven, van 10 tot en met 23 januari.
De colleges gaf ik in een voorgebouw van een Methodisten-kerk, bovenin het gebouw, in een kleine bibliotheek. Het vergde heel wat voorbereiding. Eigenlijk kon mijn hele TUA-collegecyclus op de schop. Veel werk dus, maar het was inspirerend en verdiepend. Ik kijk heel positief terug op deze colleges. De wordingsgeschiedenis van de Vroege Kerk is zeer bijzonder, ik probeer studenten daar altijd bewust van te maken. Vanuit een kring leerlingen rond Jezus ontwikkelt zich een wereldkerk. Aanvankelijk in groepen, die elkaar thuis of op een afgesproken plaats ontmoeten. In de tweede eeuw en zeker in derde eeuw is er echter al een fijnmazig netwerk van talloze kerkgemeenschappen, allemaal ontstaan tijdens regimes die van het christendom niets moesten hebben. In mijn colleges liet ik zien hoe verstrekkend en normatief de invloed was van de heidense maatschappij. Christenen moesten meedoen aan offerfeesten, anders vielen ze buiten de boot. Zelfs in de vierde eeuw, wanneer het christendom al helemaal geaccepteerd is, haalt de Romeinse elite er zijn neus voor op. Het orakel van Delphi, in Griekenland, sloot pas eind zesde eeuw officieel de deuren voor bezoekers. Met andere woorden: het Romeinse Rijk werd en was niet zomaar christelijk. En dan de interne discussies binnen het christendom zelf. Niet over bijvoorbeeld de invulling van het bisschopsambt, maar wel over vragen of Christus en de Heilige Geest ook werkelijk God waren of niet. Heel grote groepen gelovige christenen werden ertoe gebracht om te geloven dat Christus wel Zoon van God was, maar Zelf geen goddelijke natuur had. Over de Heilige Geest dacht men op een vergelijkbare manier. Men geloofde inderdaad dat deze uitgezonden werd, maar dat Hij Zelf God zou zijn was voor velen een brug te ver. Hoe heeft de Kerk deze van de orthodoxie afwijkende opvattingen toch kunnen overwinnen? Dit zijn essentiële vragen die ik tijdens de colleges verder uitwerkte.
De studenten zelf waren heel belangstellend en kwamen uit allerlei landen: Estland, Letland, Litouwen, Belarus, Oekraïne, Kazachstan, de USA en Rusland. De colleges werden dan ook zowel live als online gegeven, en dat in het Engels, maar ook simultaan vertaald naar het Russisch. De inhoud van de colleges raakte de deelnemers persoonlijk. Wanneer het over de Vroege Kerk gaat, gaat het ook over vervolging en zware onderdrukking. Dit hadden velen zelf nog in hun jeugd meegemaakt onder het Sovjetsysteem, of hun ouders. God bestond niet in de hoofden van de sovjets en moest zo snel mogelijk uit de hoofden van de geestelijke leiders worden weggemasseerd. Er was veel herkenning en we ervoeren grote innerlijke verbondenheid. Het was dan ook beslist niet zwaar om deze colleges te geven. Na de colleges hadden we overigens altijd minstens een half uur voor discussie en vragen naar aanleiding van wat er besproken was. Dit is misschien ook iets om mee te nemen naar de TUA, het werkte heel verbindend.
Toen de collegeserie voorbij was, speet me dat heel erg. We hadden in deze twee weken veel met elkaar opgebouwd. Dat was voelbaar en werd ook uitgesproken. Ik hoop en bid dat de colleges tot zegen mogen zijn.
Prof. dr. M.A. van Willigen, bijzonder hoogleraar Bijbeluitleg Vroege Kerk
